Nie ma jednej refleksologii. Są autorskie systemy opierające się na wieloletnich badaniach i często odmiennych celach i założeniach twórców metod. Mam wrażenie, że osoby, które wciąż odwołują się do starożytnych „korzeni” refleksologii, terapii strefowej czy meridianologii, a ignorują burzliwy rozwój terapii odruchowych w ostatnich 40-50 latach, chcąc nie chcąc próbują zamknąć refleksologię w skansenie. Od wynalezienia koła sporo się zmieniło. Wystarczy spojrzeć na nasze ulice. Podobnie z refleksologią.

Techniki, mapy, procedury pracy na twarzy to efekt lat pracy Lone Sorensen i prof. Bui Quoc Chau (początek – lata 80.). Nowa Akupunktura Czaszki dr Toshikatsu Yamamoto to kamień milowy w wyznaczaniu zupełnie nowych punktów i stref odruchowych na głowie. Wykorzystywana przeze mnie refleksologia rąk w ujęciu L. Sorensen odwoluje się m.in. do badań koreańskich z lat 70. Neurorefleksologia stóp ma swoje początki w latach 80. (L. Sorensen, dr Jesus Manzanares). Dzięki niej można oddziaływać m.in. na strefy odruchowe kilkudziesięciu ośrodków w korze mózgowej oraz na nerwy czaszkowe. Na dodatek nic nie stoi w miejscu. Materiały szkoleniowe zaawansowanej, rehabilitacyjnej Terapii Temprana z 2011 r. to mniej niż połowa aktualnych materiałów.

Miałem wielkie szczęście i zaszczyt uczyć się osobiście u wszystkich wymienionych osób. Moja 16-letnia praktyka pokazuje, że można z powodzeniem stosować refleksologię w:

  • terapii bólu, chorobach kręgosłupa, stawów
  • zaburzeniach hormonalnych (m.in. niepłodności)
  • chorobach autoimmunizacyjnych (Hashimoto, toczeń etc.)
  • zaburzeniach neurologicznych (autyzm, ADHD, niedowład kończyn, mózgowe porażenie dziecięce, zaburzenia mowy)
  • jaskrze i innych schorzeniach wzroku
  • zaburzeniach genetycznych (m.in. w mukopolisacharydozie)

Linki do filmów dokumentujących terapie – podstrona „Przypadki”

„Refleksologia w zaburzeniach neurologicznych” (artykuł konferencyjny z grudnia 2017 r.)

Stymulacja punktów i stref odruchowych na ciele człowieka znana jest od starożytności. Wielu refleksologów odwołuje się do tradycyjnej medycyny chińskiej, by wyjaśnić pochodzenie metody.

Trudno mówić o refleksologii jako jednolitym systemie terapeutycznym. W ostatnich kilkudziesięciu latach nastąpił gwałtowny rozwój terapii neuroodruchowych, głównie za sprawą kilku osób, które pchnęły refleksologię na zupełnie nowe tory. Oryginalne systemy i procedury terapeutyczne budowane przez współczesnych badaczy – refleksologów istotnie różnią się od siebie. Znaczne nieraz rozbieżności wynikają z odmiennych założeń, innych stref na ciele poddanych stymulacji, a także różniących się sposobów oddziaływania na punkty czy strefy odruchowe.

Refleksolodzy zgodnie powołują się na łuk odruchowy (reflexus łac. odruch) jako zjawisko, które objaśnia działanie metody, jednak podejście do oddziaływania na układ nerwowy znacząco się różni w funkcjonujących współcześnie systemach. Mamy refleksologów, którzy traktują mózg tak, jak każdy inny organ i skupiają się przede wszystkim na oddziaływaniu na meridiany, ale mamy również takich, dla których stymulacja punktów i stref odruchowych korespondujących z Centralnym Układem Nerwowym jest kluczowa w pracy z całym ludzkim organizmem.

Autor niniejszego artykułu reprezentuje w Polsce szkołę Dunki Lone Sorensen, która często podkreśla, że jej metoda jest oparta na pracy z mózgiem. W ostatnich latach uczestniczył również w szkoleniach prowadzonych przez takich badaczy jak: dr Jesus Manzanares, prof. Bui Quoc Chau, dr Toshikatsu Yamamoto.

Metoda Lone Sorensen

Duńska refleksolog podkreśla, że skuteczność jej metody bazuje na pracy w bezpośredniej bliskości mózgu – na twarzy. Własną metodę refleksologii twarzy stworzyła podczas pobytu w Argentynie w latach 80 i 90. Wcześniej opierała się w prowadzonych przez siebie terapiach na klasycznej refleksologii stóp, odwołującej się do meridianologii. Nie miała wtedy tak spektakularnych sukcesów, jak po wprowadzeniu do procedur terapeutycznych stymulacji punktów i stref na twarzy.

Pod koniec lat 80. Sorensen zetknęła się w Andach z indiańskim plemieniem Pehuenczów. Zaobserwowała tam specyficzną metodę stymulacji stref odruchowych, przekazywaną zgodnie z tradycją z pokolenia na pokolenie. Naśladując ruchy Indianek Dunka odkryła, że w strefach na twarzy można wyczuć złogi podskórne, a następnie doszła do wniosku, że umiejętność ich wyszukiwania oraz klasyfikacja ich wielkości mają kluczowe znaczenie dla tworzenia każdego planu terapeutycznego. Dla niej rozmiar i twardość złogów podskórnych pozwala zidentyfikować pierwotne przyczyny nierównowagi w organizmie. Postępowanie przyczynowe poprzedza postępowanie symptomatyczne i pozwala indywidualizować procedury stosowane w konkretnych jednostkach chorobowych. Dwie osoby, cierpiące na tę samą dolegliwość mogą być poddane znacznie różniącym się zabiegom.

Istotę złogów podskórnych, które refleksolodzy znajdują na twarzach, stopach, rękach i innych obszarach ciała, zbadał hiszpański lekarz Jesus Manzanares. Badania histopatologiczne złogów zlokalizowanych na stopach wykazały, że są one wynikiem przebudowy tkanki, a nie odkładania depozytów nieorganicznych, jak to było przyjęte intuicyjnie wcześniej. Według badań Manzanaresa w obszarze złogu zmniejsza się ilość tkanki łącznej na rzecz tkanki nerwowej. Ilość włókien nerwowych zwiększa się aż pięciokrotnie, z 8 proc. do 42 proc. podczas gdy ilość tkanki łącznej zmniejsza się dwukrotnie, z 60 do 30 proc.

Stymulacja stref pochodzących z mapy indiańskiej jest tylko jednym z podstawowych etapów zabiegu refleksologii twarzy metodą Sorensen. W pozostałych pobudzane są m.in. punkty nerwowo-naczyniowe pochodzące z klasycznej akupunktury, na których wykonywanie są rotacje, uciski, pompowania oraz równoważenia. Dzięki nim stymulowane są m.in. nerwy czaszkowe. Poza punktami pobudzane są również strefy odruchowe z mapwietnamskich opracowanych w ostatnich dekadach XX wieku przez prof. Bui Quoc Chau. W oryginalnej metodzie wietnamskiej stymulacja następuje przy użyciu metalowych i plastikowych narzędzi (młoteczków, rolek, dłutek etc.) W metodzie Sorensen terapeuci wykonują palcami precyzyjne ruchy rozciągania, rozcierania bądź drobienia.

Do stymulacji ośrodków w korze mózgowej służą techniki dodatkowe: kombinacje punktów z klasycznej akupunktury (Sorensen odwołuje się m.in. do dorobku prof. Jeana Bossy), kilkaset punktów neurologicznych na twarzy wyznaczonych w latach 80. przez prof. Chau (metoda cybernetyczna nazywana również Dien Chan), strefy z chińskiej akupunktury czaszki (TouZhen, linie kranialne), punkty i strefy zaczerpnięte z Nowej Akupunktury Czaszki dr Toshikatsu Yamamoto (Japonia) oraz metoda stymulacji pól Brodmanna autorstwa Sorensen. Przy porażeniach mięśni twarzy przydatna jest manualna stymulacja mięśni twarzy wg argentyńskiego lekarza Castillo Moralesa. Pozostałe dwie techniki dodatkowe w omawianej metodzie to równoważenie splotowe oraz linie jelitowe. Obie są stosowane, by oddziaływać na układ hormonalny i emocje.

Standardowo zabieg refleksologii twarzy składa się z siedmiu podstawowych etapów. Następnie terapeuta wybiera pod kątem objawów maksymalnie cztery techniki dodatkowe. Biorąc pod uwagę mnogość elementów każdej z technik, trudno o dwa identyczne zabiegi refleksologii twarzy. Warto podkreślić, że twórczyni metody czerpiąc szereg elementów z dorobku innych refleksologów i akupunkturzystów, opracowała własne techniki manualnej stymulacji stref i punktów, a także w oryginalny sposób tworzy ich kombinacje.

Refleksologia twarzy to podstawowa technika w systemie Sorensen, ale zawiera on znacznie więcej elementów. Opierając się na tradycyjnej medycynie tybetańskiej Dunka stworzyła swoją własną metodę pracy na stopach zwaną neurorefleksologią stóp, bądź Praxis Vertebralis. Techniki pracy m.in. z linią kręgosłupa na stopach czy mikrorefleksologia palucha z ponad 40 strefami służą do stymulacji stref odruchowych kręgosłupa, nerwów rdzeniowych, nerwów czaszkowych, pnia mózgu oraz ośrodków kory mózgowej. Na stopach, tak jak na twarzy, terapeuci sorensensistem wyszukują złogi podskórne, a następnie według ich lokalizacji i wielkości dobierają kolejne elementy terapii.

Kolejną metodą w omawianym systemie jest refleksologia rąk. Za podstawę posłużyła Koreańska Terapia Ręki (Sooji Chim) opracowana przez dr Tae Woo Yoo w latach 70. Podobne jak w przypadku pracy na punktach i strefach odruchowych na twarzy, Dunka również na rękach odrzuciła zastosowanie igieł i narzędzi na rzecz stymulacji manualnej. Przeniosła również na ręce procedurę kroków podstawowych (postępowanie przyczynowe) oraz technik dodatkowych (postępowanie objawowe). Terapeuta ma do wykorzystania m.in. ponad 300 punktów zlokalizowanych na mikromeridianach, strefy odruchowe kręgosłupa oraz mapy dotyczące układu mięśniowego.

Terapia Temprana

W oparciu o techniki refleksologiczne na twarzy, stopach i rękach Sorensen stworzyła w latach 90. Terapię Temprana, która jest dedykowana pracy z zaburzeniami neurologicznymi i genetycznymi. Jest to metoda o charakterze rehabilitacyjnym, zakłada więc intensywną i długotrwałą terapię, do której włącza się bliskich chorego. Po zebraniu wywiadu o stanie chorego oraz ocenie złogów podskórnych, terapeuta układa indywidualny plan terapii, a następnie naucza rodzinę chorego pracy w warunkach domowych. W trakcie szkolenia bliscy chorego przyswajają praktyczne umiejętności bez bagażu wiedzy teoretycznej. Indywidualny plan terapii realizowany jest przez przeszkolone osoby kilka razy w tygodniu przez ok. 1,5 godz. dziennie. Ocena postępów przez terapeutę następuje w pierwszym roku terapii co trzy miesiące, a w następnych latach co pół roku, ponieważ dla właściwego przebiegu procesu terapeutycznego niezbędne są regularne zmiany stymulowanych stref i punktów, terapeuta co kilka miesięcy zmienia części składowe procedur. Taka organizacja terapii pozwala na jej nadzorowanie nawet z dużych odległości, a rodzinom oszczędza częstych wizyt w gabinecie terapeuty. Autor artykułu nadzoruje m.in. terapie dzieci z W. Brytanii, Bałkanów i Azji.

Sorensen naucza terapeutów Temprany doboru odpowiednich procedur do konkretnych dolegliwości. Bazuje na swoim bogatym doświadczeniu, które ocenia na 150 tys. wykonanych zabiegów terapeutycznych. Podkreśla, że podczas pracy w Argentynie w latach 90. stworzyła plany terapii dla chorych na stwardnienie rozsiane, chorobę Parkinsona, rozszczep kręgosłupa.

W ocenie efektów prowadzonej terapii należy liczyć się z wpływem różnych czynników.  Osoby cierpiące na zaburzenia neurologiczne czy genetyczne najczęściej stosują równolegle różne procedury medyczne, w tym leczenie farmakologiczne oraz fizjoterapię. Pozostaje najczęściej ocena subiektywna, bazująca na obserwacji zmian po dołączeniu Terapii Temprana do szeregu innych działań stosowanych wobec chorego.

Z praktyki terapeutów znane są fakty redukcji bądź całkowitego ustąpienia napadów epilepsji, poprawy funkcji motorycznych i narządów zmysłów. Notowane są postępy w zaburzeniach genetycznych, jak w przypadku chłopca z rzadką chorobą metaboliczną, zespołem Sanfilippo (lizosomalna choroba spichrzeniowa). Po kilku miesiącach stosowania Temprany matka zgłaszała nie tylko poprawę w zakresie funkcjonowania popartą badaniami psychologicznymi, ale i znaczny kilkudziesięciokrotny wzrost aktywności deficytowego enzymu SGSH.

Jak dotąd brak jest systemowych statystyk efektów Terapii Temprana. Na platformie Youtube dostępnych jest kilkanaście nagrań filmowych zawierających świadectwa chorych dorosłych oraz rodziców dzieci, którzy stwierdzili widoczną poprawę po zastosowaniu terapii. Zarejestrowane w Polsce materiały filmowe dotyczą m.in. wspomnianego chłopca z zespołem Sanfilippo, mózgowego porażenia dziecięcego, małogłowia, stwardnienia rozsianego, epilepsji, przepukliny jądra miażdżystego. W niektórych przypadkach nagrania powstały po ponad roku stosowania metody. Na stronach internetowych IRFI de Lone Sorensen w Barcelonie publikowane są liczne doniesienia od terapeutów z całego świata potwierdzające skuteczność prowadzonych terapii.

Refleksologia stóp wg Jesusa Manzanaresa

Jedną z najciekawszych metod z zakresu refleksologii, które mają zastosowanie w zaburzeniach neurologicznych, jest refleksologia stóp Jesusa Manzanaresa. Hiszpański lekarz tworzy swój system od ponad 30 lat. W jego metodzie podobnie jak w poprzednio opisanym systemie, bardzo ważną rolę odgrywa wyszukiwanie i interpretacja złogów podskórnych. Mapy hiszpańskiego refleksologa zawierają szczegółowo rozrysowane strefy odruchowe struktur mózgu, nerwów czaszkowych oraz kręgosłupa.

Mapy stref odruchowych narządów wewnętrznych bardzo różnią się od map znanych z metod bazujących na meridianologii. Dr Manzanares zapewnia, że sam, w oparciu o dokładne badania porównawcze, wyznaczył zakres stref. Przykłada on ogromne znaczenie do precyzji wyznaczania stref u każdej osoby, czego autor niniejszego artykułu miał okazję doświadczyć podczas kursu twórcy metody w Londynie.

W jednej ze swoich publikacji dr Manzanares przedstawia efekty terapii na kilkudziesięcioosobowych grupach pacjentów z demencją oraz ADHD. Badanie wykonane w latach 2008-2011 prowadzono w trzech grupach porównawczych. Pierwsza otrzymywała ogólny masaż ciała, druga refleksologię stóp wg szczegółowych procedur dr Manzanaresa dla zaburzeń neurologicznych, a trzecia refleksologię stóp skoncentrowaną na narządach miednicy. Zdecydowany postęp osiągnięty został w przypadku obu rozpoznań w grupie drugiej.

Dr Manzanares przekonuje, że jego metoda jest skuteczna w terapii epilepsji. Stymuluje strefy odruchowe korespondujące ze strukturami mózgu. Pisze: „Mam duże doświadczenie w terapii epilepsji u dzieci (grand mal i petit mal)”, dodając, że dzięki zabiegom dawki leków mogą być zmniejszone. Hiszpański lekarz podkreśla również rolę refleksologii w terapii i profilaktyce udarów mózgu.

Metoda cybernetyczna prof. Bui Quoc Chau

Wietnamski uczony Bui Quoc Chau w pierwszej połowie lat 80. wyznaczył ponad 500 punktów neurologicznych na twarzy, opisał ich działanie oraz ułożył je w kombinacje dla optymalnej stymulacji organów wewnętrznych i gruczołów dokrewnych.

Prof. Chau rozpisał setki terapii układając szczegółowo siatki punktów. Wśród nich znalazła się epilepsja, paraliż, neuralgia, zawroty głowy, parestezje, bóle kręgosłupa itd. Prof. Chau opracował nie tylko mapy punktów, ale również stref odruchowych narządów wewnętrznych.

Do stymulacji stref i punktów wietnamski uczony używa bardzo zróżnicowanych narzędzi. Użycie odpowiedniej – metalowej lub plastikowej – końcówki zależy od tego, czy chory odczuwa wewnątrz gorąco lub zimno. Ma to związek z tradycyjną dalekowschodnią koncepcją równowagi elementów Yin/ Yang.

Autor niniejszego artykułu wielokrotnie doświadczył jako terapeuta skuteczności precyzyjnej stymulacji punktów neurologicznychwyznaczonych przez prof. Chau. Najbardziej spektakularne wydają się dwa przypadki: znaczne zredukowanie spastyczności ręki u kilkuletniego chłopca oraz nagłe przywrócenie czucia w stopie dzięki stymulacji wybranego punktu na czole chorej.

Strefy odruchowe dr Toshikatsu Yamamoto

Japoński akupunkturzysta dr Toshikatsu Yamamoto poświęcił kilkadziesiąt lat na opracowanie Nowej Akupunktury Czaszki (YNSA). Wyznaczył zupełnie nowe punkty i strefy odruchowe w obrębie głowy, szyi i brzucha. Mimo, iż dr Yamamoto stosuje akupunkturę, zainspirował wielu refleksologów m.in. L. Sorensen, która zamiast igieł używa stymulacji manualnej.

Wśród stref najczęściej wykorzystywanych w procedurze refleksologii twarzy przy zaburzeniach neurologicznych są strefy mózgu, móżdżku, jąder podstawnych oraz poszczególnych nerwów czaszkowych. Dr Yamamoto przyporządkował pary nerwów czaszkowych do obiegów czynnościowych znanych m.in. z tradycyjnej medycyny chińskiej. Dr Tadeusz Błaszczyk podkreśla, że odkrycie przez dr Yamamoto punktów 12 nerwów czaszkowych może być jednym z największych osiągnięć nowoczesnej akupunktury ostatnich dziesięcioleci.

Na podstawie własnych obserwacji, autor niniejszego artykułu potwierdza, że manualna stymulacja stref dr Yamamoto przynosi bardzo szybki efekt w terapii bólu stawów i kręgosłupa oraz w pracy z narządami słuchu i wzroku. Podczas warsztatów dr Yamamoto w Madrycie uwagę uczestników przyciągnął przypadek pacjentki z ataksją móżdżkową. Przed pierwszym zabiegiem nie mogła przejść bez upadku kilku kroków. Po trzech dniach terapii była w stanie przejść po linii prostej całą salę.

L. Sorensen stosuje stymulację niektórych stref dr Yamamoto w kombinacji z punktami neurologicznymi (Dien Chan) dla uzyskania optymalnego efektu w terapii epilepsji (Terapia Temprana).

Podsumowanie

Lone Sorensen, Jesus Manzanares, Bui Quoc Chau, Toshikatsu Yamamoto to osoby, które współczesną refleksologię i akupunkturę ukierunkowały na pracę z zaburzeniami neurologicznymi. Przyczyniło się to do niezaprzeczalnego postępu dziedziny kojarzonej do niedawna z tradycyjną medycyną chińską czy nazwiskami z początków XX wieku takimi jak: William Fitzgerald, Iwan Pawłow, Władimir Bechterew, Alfons Cornelius. Współczesna terapia neuroodruchowa to już nie tylko refleksologia stóp, ale również refleksologia twarzy, rąk, metoda cybernetyczna, neurorefleksologia stóp (Praxis Vertebralis) oraz rehabilitacyjna w swoim charakterze Terapia Temprana.

Robert Włodzimierz Przybyś

Literatura:

  • Lone Sorensen, Facial Reflexology, Barcelona 2012
  • Lone Sorensen López, Reflexologia Facial Basica. Iniciacion a la Terapia Facial, Barcelona 2006
  • Lone Sorensen, By The Power of Light. Excepts from my travels, Barcelona 2017
  • Tadeusz Błaszczyk, Nowa akupunktura czaszki doktora Yamamoto (YNSA), Łódź 2008
  • Reflexology Notebook Research Manzanares M.D., Barcelona 2012
  • Reflexology Notes Manzanares’s Reflexologic Method, Barcelona 2014
  • Marie-France Muller, Facial Reflexology: A Self-Care Manual, Rochester 2006
  • Materiały szkoleniowe Lone Sorensen, dr Jesusa Manzanaresa, prof. Bui Quoc Chau oraz dr Toshikatsu Yamamoto (z lat 2014-2017)